(You can also read this blog also in English on Substack.)
Fotografie beweegt zich vaak tussen het spontane kiekje en de bewuste foto met een verhaal. In dit blog verken ik waar die grenzen liggen en hoe ik ze zelf ervaar in mijn werk in Utrecht. In maart 2019 schreef ik op mijn blog een stukje over mijn passie voor fotografie. Inmiddels zijn we ruim zes jaar verder en geniet ik er nog steeds net zo van. Destijds vatte ik mijn gedachten zo samen, fotografie draait voor mij in de eerste plaats om gevoel. Cursussen hielpen me om bewuster te kijken naar licht, compositie en techniek, maar ook om mijn eigen stijl en interpretatie te ontdekken. Fotoboeken gaven extra inspiratie en in gesprekken met andere fotografen en gezamenlijke projecten leerde ik telkens iets nieuws. Voor mij is fotografie een manier om Utrecht en haar mensen vast te leggen zoals ik ze zie, een soort magie waarin een moment, een emotie of een verhaal wordt bevroren. Foto’s vormen een universele taal, al leest ieder die op zijn eigen manier. Beelden kunnen inspireren, raken en soms confronteren, zoals ik dat ervoer bij de exposities van de Zilveren Camera. Uiteindelijk is fotografie voor mij de kunst van kijken, herinneren en delen.
Foto’s met een verhaal.
De afgelopen zes jaar heb ik eindeloos veel gefotografeerd in Utrecht. Met mijn camera dwaal ik door straten en langs pleinen, vaak zonder een concreet plan. In die tijd heb ik ook veel geleerd en nagedacht over fotografie. Steeds weer kom ik bij dezelfde gedachte uit, een foto moet meer zijn dan alleen een plaatje, ze moet iets vertellen. Tenminste, dat hoor je vaak van de experts. Maar eerlijk gezegd ben ik daar tijdens het fotograferen helemaal niet mee bezig. Ik laat me leiden door het moment, door het licht dat valt, een blik van een voorbijganger, of een detail dat me raakt. Het verhaal zie ik pas later, wanneer ik thuis achter mijn computer de foto’s bekijk. Soms ontdek ik dan dat een beeld veel meer in zich heeft dan ik op het moment zelf besefte. En toch blijf ik mezelf afvragen: maakt dat een foto meteen goed, alleen omdat er een verhaal in te vinden is? Of is het juist de spontaniteit, het onverwachte dat een foto waarde geeft? Voor mij ligt de magie ergens daartussenin: in dat ene moment waarin gevoel, sfeer en tijd samenkomen, vaak pas zichtbaar als ik terugkijk. Overigens kan een foto waar ik of men geen verhaal in kan ontdekken toch nog een mooie foto zijn.
Waaraan voldoet een foto als er een verhaal erin zit?
Deze gedachte komt voort uit het idee dat een foto meer doet dan enkel registreren wat zichtbaar is. Een beeld kan emoties oproepen, de kijker laten stilstaan of aanzetten tot nadenken. Dit kan op verschillende manieren. Er kan emotie weergegeven worden, zoals van een blik, een gebaar of een detail. Dit kan uiteenlopen van vreugde en verdriet tot nostalgie en verwondering. Ook kan er sprake zijn van context. Beelden schetsen vaak een situatie waarin de kijker zelf een verhaal kan invullen. Een voorbeeld is een verlaten fiets bij de gracht, dit roept vragen op over de eigenaar en de reden waarom de fiets daar staat. Tijd en plaats kunnen ook een rol spelen. Fotografie kan ook functioneren als een visueel dagboek. Door tijd en omgeving vast te leggen, wordt een sfeer of een stukje geschiedenis bewaard en overgebracht op de kijker. Ik denk bijvoorbeeld aan het Pandhof van De Dom, je voelt sfeer en de devotie die zich daar heeft afgespeeld. Een foto kan ook een verbinding oproepen door herkenning. Een beeld kan herinneringen activeren of de kijker iets laten zien dat aansluit bij eigen ervaringen. Ook kan er een alternatieve benadering zijn. Niet alle fotografen werken vanuit de gedachte dat een foto een narratief moet bevatten! Een narratief is in wezen een verhaal of vertelling, een manier om gebeurtenissen, emoties of ideeën met elkaar te verbinden zodat ze betekenis krijgen. In fotografie hoeft dat geen duidelijk begin of einde te hebben, zoals in een film. Het kan juist in het kleine schuilen, zoals een open raam in een stille straat dat nieuwsgierigheid wekt, of een moment van afscheid op een station dat groter voelt dan het beeld zelf. Soms ontstaat het narratief in de samenhang van meerdere foto’s, bijvoorbeeld een serie die een buurt door de seizoenen toont. Het is de onzichtbare laag die de kijker uitnodigt verder te kijken. Of een foto een verhaal vertelt, hangt af van het doel van de fotograaf. Sommige beelden registreren enkel, andere zijn bedoeld om esthetisch te zijn, en weer andere willen communiceren en een blijvende indruk achterlaten.
De afgelopen maand heb ik mijn foto’s met andere ogen bekeken. In Lightroom, mijn digitale fotobibliotheek, ontdekte ik hoe vaak er samenhang ontstaat in de series die ik maak. Het Domplein en de omgeving trekken mij steeds weer; niet zomaar een plek, maar een plek vol herinneringen. Mijn ouders zijn geboren in de schaduw van de Domkerk en zelf heb ik er in de jaren tachtig en begin negentiger jaren gewoond. Wanneer ik daar fotografeer, draag ik mijn eigen geschiedenis mee. Een lichtstraal in de Domkerk of een ontmoeting op het plein laat niet alleen Utrecht zien, maar ook mijn persoonlijke band met de stad. Ook mijn geboortewijk, de Vogelbuurt en de Weerdsingel, leg ik regelmatig vast. Foto’s van spelende kinderen of een doorkijkje in een straat krijgen een extra laag, ze vertellen over het heden, maar roepen ook het verleden op. Daarnaast speelt straatfotografie een grote rol. Hier vang ik verhalen die zich in het moment ontvouwen, iemand die vanaf de Maartensbrug de Domtoren fotografeert, een gesprek op een terras, een stille figuur langs de gracht. Zulke beelden leggen niet alleen situaties vast, ze nodigen de kijker uit om zich af te vragen, van wat gebeurt hier, waar gaan deze mensen heen, wat voelen ze?
Mijn foto’s dragen vaak een dubbel verhaal. Er is het zichtbare beeld van Utrecht zelf, en daarnaast mijn herinneringen, mijn liefde voor de stad en mijn persoonlijke blik als fotograaf. De laatste jaren ben ik meer gaan letten op de samenhang tussen onderwerp en omgeving. Dat beïnvloedt zelfs hoe ik films en series op T.V. bekijk, ik zie niet alleen het verhaal, maar ook de inrichting van een kamer of de kleding van de acteurs. Zo worden mijn foto’s meer dan registraties. Ze zijn een uitnodiging om Utrecht te beleven door mijn ogen en gedachten.
Door het geven van rondleidingen en stadswandelingen aan familie en vrienden heb ik mij verdiept in de rijke geschiedenis van Utrecht, en daarmee samenhangend krijg ik nog steeds en wellicht meer inspiratie om te fotograferen. Niet alleen de geschiedenis weten maar ook waarom dingen zo zijn, geven mijn foto’s inhoud.
Maak ik ook kiekjes?
De term kiekje heeft zijn oorsprong in een wat neerbuigende benadering van foto-experts, die dachten te weten hoe het “echt” moest. Toch zijn het juist die kiekjes die meestal spontaan ontstaan, zonder voorbereiding of bewuste keuzes. De naam gaat terug naar Israël David Kiek (1811–1899), een Leidse fotograaf die bekend werd met zijn informele portretten van studenten. Zijn naam bleef verbonden aan de gewone, snelle foto’s die vooral een moment vastleggen. Een kiekje herken je aan de spontaniteit. Het wordt zonder nadenken over techniek of compositie gemaakt, ongeposeerd en vaak alledaags. Het laat zien wat er toevallig gebeurt, zonder artistieke of documentaire bedoeling. Het tegenovergestelde daarvan is de bewuste foto: het beeld waarbij licht, compositie en verhaal doordacht zijn. Toch kan juist een kiekje krachtig zijn, omdat het puur en ongekunsteld een echt moment toont.
Mijn eigen foto’s bevinden zich ergens daartussen: niet louter registraties, maar ook niet volledig bedacht. Ze bewegen zich in dat grijze gebied, waar spontaniteit en verhaal elkaar raken. Misschien bestaat er überhaupt geen scherpe scheidslijn tussen kiekjes en foto’s die een verhaal dragen. Uiteindelijk gaat het erom hoe de kijker het beeld ervaart, en of er iets van betekenis achterblijft.
Foto’s:
Alle foto’s door André Brockbernd © tenzij anders vermeld.
Leidse Studenten
Door: I. Kiek
https://historiek.net/kiekje-maken-foto-betekenis-herkomst/82398/
Bronnen
Israël Kiek
https://nl.wikipedia.org/wiki/Isra%C3%ABl_Kiek
https://depthoffield.universiteitleiden.nl/0101f02nl/